معاون فرهنگی تبلیغی حوزه‌های علمیه خواهران با اشاره به شرط معنوی قوه قدسیه، گفت: مجتهد باید علاوه بر جهات علمی، تقدس روح و قوت و طهارت نفس داشته باشد و از اعوجاج و کژاندیشی، استبداد رای، عناد و حب و بغض و عدم اعتدال خارج باشد.
پایگاه خبری و رسانه ای حوزه های علمیه خواهران | مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از اقشار مختلف بانوان در تاریخ ۱۴۰۳/۹/۲۷ مسئله تقلید از بانوان مجتهد را بیان کردند و فرمودند: "آن وقت‌ها که در حوزه علمیه بودیم یادم نمی‌آید که زنی به مرتبه اجتهاد فقهی رسیده باشد، اما امروز خوشبختانه زن‌هایی که مجتهدند و به اجتهاد فقهی رسیده‌اند کم نیستند؛ بنده حتی معتقدم بسیاری از مسائل زنانه که موضوعش زنان هستند و مردها درست موضوع را تشخیص نمی‌دهند باید خانم‌ها از مجتهد زن تقلید کنند."
با توجه به اهمیت این موضوع و تأکید مقام معظم رهبری در مسئله اجتهاد زنان و تقلید بانوان از مجتهد زن، به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین آرش رجبی، معاون فرهنگی تبلیغی حوزه‌های علمیه خواهران نشستیم.
ـ آیا مطرح شدن تقلید از بانوان مجتهد، بحث جدیدی است یا از قدیم مطرح بوده است؟
مسئله مرجعیت زن و امکان تقلید از مجتهد بانو در مسائل فقهی و شرعی از مباحثی بوده که در فقه شیعه مورد بحث بوده و مسئله جدیدی نیست، فتاوای مشهور بین فقهای شیعه بعد از قرن دهم و بویژه بعد از علامه حلی(ره) شرایط مرجع تقلید، مرد بودن است و اولین بار هم شرط مرد بودن را شهید ثانی مطرح می‌کنند و بعد هم صاحب عروه آیت‌الله سید محمد کاظم طباطبایی یزدی که از فقهای عصر مشروطه بودند و از آن به بعد هم در رساله های مراجع تقلید این شهرت پیدا می‌کند و اینکه شرط مرد بودن تاکید می‌شود؛ می‌توان نتیجه گرفت که از قرن دهم به بعد مساله امکان تقلید از فقیه زن مطرح بوده که اینجا روی مرد بودن تاکید می‌شود.
از فقهای معاصر هم، کسانی هستند که فتوای تقلید از مجتهد زن را دادند، از جمله مقام معظم رهبری یکی از مراجع بزرگ تقلید که در سخنرانی اخیر هم به آن تاکید شد.
نگاه مقام معظم رهبری این است که در این زمینه به لحاظ توانایی‌های فکری و روحی مرد و زن هر دو استعدادهای بی‌نهایتی دارند و در این زمینه هیچ تفاوتی بین آنها وجود ندارد و می‌توانند یک رقابت سازنده داشته باشند و اینطور نیست کسی معتقد به این باشد که مردان استعداد بیشتری دارند و یا به صورت قطعی و کلی عالم‌تر از بانوان هستند و همه چیز بستگی به استعداد و تلاش و مجاهدت دارد و علم افزون‌تر و مهارت بیشتر، اجتهاد مستحکم‌تر و قوی‌تری خواهد داشت و در طول تاریخ بانوان بزرگی داشتیم که عالم، عارف و حکیم و شخصیت برجسته ای در این زمینه بودند.
بعضی فقهای دیگر مثل حضرت آیت‌الله جوادی آملی هم چنین فتوایی دارند و چنین نگاه و نظری را تایید و تاکید می‌کنند، مسلما عده‌ای هم مخالف با تقلید از مجتهد زن هستند و ادله‌ای را ذکر می‌کنند.
اگر بخواهیم سابقه فقهی این مسئله را ذکر کنیم، بعضی از فقهای گذشته شرط رجولیت را قبول نکردند و دست کم در این مسئله تردید داشتند که از این بزرگان می‌توان به مرحوم آیت‌الله سیدمحمد طباطبایی مجاهد که در کربلا دفن هستند، شیخ علی کاشف الغطا قرن سیزدهم، صاحب جواهر، مرحوم آیت‌الله علامه محمد حسین غروی اصفهانی، قرن چهاردهم که از اساتید مرحوم خویی و بهجت و علامه طباطبایی بودند و مرحوم آیت‌الله سید محسن حکیم یکی از مراجع مستقر در نجف اشرف در قرن چهاردهم اشاره کرد و از فقهایی که ساکن قم بودند مثل آیت‌الله اراکی در قرن پانزدهم متوفی ۱۴۱۵ قمری و آیت الله سید رضا صدر و آیت الله سید تقی طباطبایی قمی اشاره کرد که این بزرگان، فقاهت را مشروط به مرد بودن نمی‌دانستند.
ـ فرمایش مقام معظم رهبری چه تاثیری در برنامه‌ریزی حوزه برای تربیت بانوان مجتهده خواهد داشت؟
با توجه به فرمایش رهبری به عنوان امام جامعه و انقلاب، حوزه علمیه باید مجموعه اولویت‌بندی‌ها و مطالبی که ایشان در عرصه‌های مختلف و مرتبط با حوزه فرمودند را در عرصه تحول، آموزش و پژوهش، در عرصه تبلیغ و وزن‌دهی‌ها و اولویت‌هایی که در این زمینه‌ها داشتند مثل اشاره به اولویت تبلیغ در برنامه‌ریزی‌ها دیده شود، علی القاعده افراد مستعد باید شناسایی شوند و برنامه‌های ویژه‌ای در نظام آموزشی، پژوهشی و حتی تبلیغی برای آنها تدراک دیده شود تا آنها آماده شوند برای اینکه در این مسیر حرکت کنند، افراد نخبه‌ای که عده زیادی نیستند و برنامه ویژه‌ای برای آنها باید در نظر گرفته شود؛ چرا که توانایی اجتهاد دارند و می‌توانند در این زمینه به قله فقاهت و مرجعیت دست پیدا کنند، همه خروجی‌های حوزه در هر منصب و جایگاهی که باشند کار ویژه تبلیغ را دارند حتی اگر مرجع تقلید شوند و باید به رسالت تبلیغی خود توجه داشته باشند منتها در حوزه تخصص و مسیری که انتخاب کرده اند.
ـ آیا آماری از بانوان مجتهده زن موجود است؟
یکی از کارهایی که باید توسط حوزه‌های علمیه خواهران صورت بگیرد این است که مجتهدین را شناسایی کرده و در این زمینه شاید کم توجهی صورت گرفته که چرا ما مجتهدان بانو را شناسایی نکرده و به جامعه معرفی نکردیم و حتی مطالبه نکردیم تا امکان تقلید از بانوان در مسائل مرتبط با زنان و مرجعیت علمی در خصوص زن و خانواده که مسئله مهمی است ایجاد شود؛ البته در طول تاریخ ما زنان برجسته و بزرگی را در عرصه های مختلف فقه، عرفان، فلسفه، اخلاق و سایر علوم داشتیم؛ همچنان شعرای بزرگ از بانوان در تاریخ وجود داشته‌اند و آثار مختلفی ثبت است، همچنین بانوان عارفی که در کتاب‌های مرتبط با طبقات صوفیه زنان برجسته ای بودند و در خط ولایت و خط اصیل اسلام حرکت می‌کردند و سخنان برجسته و والایی نیز دارند؛ محدثاتی که در این زمینه‌ها فعالیت داشتند از جمله برجسته‌ترین‌ها در دوره معاصر باید از بانو مجتهده امین(سیده نصرت بیگم امین اصفهانی) نام برد که جامع‌الاطراف بودند و هم فقیه، عارف، فیلسوف، محدث و مفسر بود و همه جهات را داشت و اجازه اجتهاد را نیز داشت و به بعضی از بزرگان و مجتهدان و مراجع تقلید اجازه نقل حدیث و روایت دادند مثلا به آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی ایشان اجازه روایت دادند و آثار بسیار ارزشمندی از ایشان به جا مانده است که جای بررسی برای الگوسازی و الوگیری دارد و بزرگواران دیگری که در دوران معاصر در قید حیات هستند از جمله بانو مجتهده صفاتی که الحمدلله فضائل مختلفی از جمله فقاهت، جهات اخلاقی و معرفتی دارند و جای شناسایی و عرضه کردن به جامعه را دارد.
ـ جایگاه عظیمی که امام و رهبری برای زن ایرانی و مسلمان در این عرصه قائل شدند چه پیامی برای غرب دارد؟
با توجه به اینکه در بیانات مقام معظم رهبری الگوی زن مسلمان انقلابی مطرح می‌شود، در این رابطه می‌توان به سه الگو اشاره کرد، زن سنتی خانه نشینی که مبرای از هر گونه اطلاعات اجتماعی، کنشگری، رسالت‌مداری و قرار گرفتن در جایگاه علم و فرهنگ است؛ هر چند رسالت همسرداری و فرزندپروری رسالت غیر قابل انفکاک از بانوان و یک جایگاه باعظمتی برای زنان است و یکی از کار ویژه‌های خلقت الهی محسوب می‌شود و بواسطه ویژگی‌های فیزیکی و روحی و روانی که بانوان دارند آنان را در یک قله‌ای قرار می‌دهد که بتوانند انسان‌پرور باشند.
اینکه فقط منحصر به این مسئله بدانیم و بگوییم همین است و لاغیر و از فعالیت‌های اجتماعی محروم باشند به عنوان عضوی از جامعه بشری، این مسئله مطرود است و مطلوب اسلام نیست و با حفظ حیا و عفت و با حریم‌های شرعی زنان می‌توانند فعالیت اجتماعی داشته باشند.
اما الگوی دیگر غربی است که او را کاملا مستقل از خانواده می‌بیند و همسرداری و فرزندپروری را رسالت زن نمی‌داند و او را به یک ورطه دیگری از آزادی‌های فردی سوق می‌دهد که عمدتا در کانال فساد، تباهی و بی‌عفتی قرار می‌گیرد و از او در ورطه هنر، سینما، نمایش‌ها و خوانندگی دعوت می‌کند و عمدتا به عنوان کالای صنعتی و تجاری و ابزاری برای توسعه تجارت به او توجه می‌شود و رسالتی برای هویت زن قائل نیستند.
البته غرب را به مثابه یک اندیشه مدنظر قرار دادیم، نه غرب به عنوان جغرافیا یا یکایک انسان‌هایی که در این جغرافیا زندگی می‌کنند و قطعا اینچنین نیست چرا که در غرب جغرافیایی، انسان‌های باحیا، خانواده محور، زنان سالم و صالحه هم حضور دارند؛ اما تفکر زاییده فلسفه غرب نسبت به زن یک چنین نگاهی را تولید کرده است.
الگوی سوم در عین اینکه زن نقش اصیل و سنتی خود را دارد و تکالیفی که مرتبط با عرصه خانواده است را انجام می‌دهد اما یک عنصر فعال در جامعه است و کنشگری اجتماعی سیاسی و اقتصادی دارد به صورت مستقل و این الگو زن مسلمان انقلابی است که توانسته یک جمع سالم در خانواده خود و تکالیف اجتماعی ایجاد کند که بسیار مهم است.
نگاه مفام معظم رهبری به بانوان یک چنین نگاهی است و به زنان حوزوی و بانوان طلبه هم اینچنین نگاهی دارند و در زمانی که غرب اساسا زنان را در عرصه‌های علمی به رسمیت نمی‌شناخته ما بانوان بزرگی همچون بانو امین داشتیم و نگاه ایشان اصالت نگرش اسلامی به هویت زنانه را می‌تواند به عنوان یک پیام به دنیای غرب صادر کند.
ـ آیا حوزه علمیه خواهران برنامه‌ای برای معرفی چهره‌های مجتهده گذشته دارد؟
تاکنون برنامه‌ای در این زمینه نداشتیم و موضوع بسیار مهمی است و می‌شود در تعامل با معاونت‌های دیگر مرکز به یک نتیجه و چارچوبی دست پیدا کرد و بر آن اساس اقدام کرد و شناسایی و اعلام این بزرگواران و شاخص‌هایی که افراد نخبه بر اساس آن شناسایی شوند کار بسیار مهمی است و جلوگیری می‌کند از ادعاهای دروغینی که بعضی از افراد از خلأها استفاده می‌کنند و در این زمینه لازم است تدبیری صورت گیرد که در مجموعه باید به سرانجام برسد و شاخص‌های مختلفی باید لحاظ شود.
شرایط اجتهاد برای یک بانوی طلبه چیست و چه مراحل علمی و معنوی را باید طی کند؟
شرایط اجتهاد برای یک بانو و آقا از لحاظ مدارج علمی هیچ تفاوتی ندارد، بعضی از علوم مقدماتی هستند مثل ادبیات، منطق، علم اصول و ...، بعضی از علوم دیگر نیز در متن فرایند اجتهاد نقش ویژه‌ای دارند مثل تفسیر قران، حدیث شناسی و خود فقه و نظرات و فتاوایی که فقها در گذشته داشتند، تسلط به این مقدمات و متون بسیار کار لازم و ضروری است و شناخت مقتضیات زمان بواسطه اینکه در روایت هم داریم که در حوادث واقعه و نیازهای زمانه باید در این زمینه صاحبنظران و مجتهدان و کسانی که معارف اهلبیت را می‌شناسند و به موازین شرعی تسلط دارند، باید به آنها رجوع کرد و در اینجا جنسیت مطرح نیست و فرقی ندارد.
اختلافی که مطرح شد مسئله مرجعیت بود که به عنوان یک مسئولیت اجتماعی مطرح است و در تعامل با طبقات مختلف جامعه اتفاق می‌افتد که در این زمینه چون حضرت زهرا سلام‌الله علیها مرجعیتی داشتند، در مسائلی که بانوان به ایشان مراجعه می‌کردند؛ شاید بتوان به این مسئله استناد کرد و گفت دست کم در مسائل مرتبط با زنان بانوان می‌توانند مرجعیت داشته باشند همچنان که مقام معظم رهبری هم فرمودند.
البته به یک نکته باید به طور ویژه توجه داشته باشیم که در متون فقهی هم به عنوان شرط اجتهاد ذکر شده و آن مسئله "قوه قدسیه" است که بعضی از بزرگان و فقها جزء شرط اجتهاد ذکر کردند، مرحوم محقق بهبهانی در آثار خود به این مسئله اشاره کردند که یکی از شرایط همین قوه قدسیه است و از شرایط مهم استنباط است که جزء شروط معنوی محسوب می‌شود یعنی علاوه بر جهات علمی باید تقدس روحی و قوت و طهارت نفس داشته باشد و مجتهد از اعوحاج و کژاندیشی، استبداد رای، عناد و بغض و حب، عدم اعتدال خارج باشد و صفات رذیله در صفحه نفس او باید زوده باشد، فضائل در وجود او حکمفرما باشد و در سیطره عقل باشد و همه این شرایط در روایات وارد شده و به عنوان صیانت از نفس مطرح می‌شود و نشانگر قوه قدسیه است که این جهت معنوی نقش بسیار مهمی در اجتهاد دارد و فرقی بین بانوان و آقایان نیست و در قرآن تحت عنوان حیات طیبه یاد می‌شود که تفاوتی نمی‌کند.
ـ با تشکر از فرصتی که در اختیار قرار دادید.
انتهای پیام/
نظر شما